Czym są adaptogeny?

Adaptogeny to wyjątkowe rośliny i substancje naturalne, które od wieków wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie różnych kultur ze względu na swoje właściwości prozdrowotne. Ich głównym zadaniem jest wsparcie organizmu w walce ze stresem i pomoc w zachowaniu równowagi fizjologicznej. W dzisiejszych czasach, kiedy tempo życia nieustannie przyspiesza, a stres staje się codziennym towarzyszem, adaptogeny zdobywają coraz większą popularność jako naturalne środki wspomagające zdrowie i dobre samopoczucie.

Czym się charakteryzują adaptogeny i jakie wykazują cechy?

Adaptogeny to grupa roślin i substancji pochodzenia roślinnego, które charakteryzują się zdolnością do zwiększania odporności organizmu na stres fizyczny, chemiczny i biologiczny. Zgodnie z definicją wprowadzoną w latach 50. przez rosyjskiego naukowca Nikołaja Lazarewa, adaptogeny to substancje, które pomagają organizmowi przystosować się do niesprzyjających warunków środowiskowych bez zaburzenia jego równowagi. Adaptogeny wykazują następujące cechy:

  1. Niespecyficzne działanie: wpływają na cały organizm, zwiększając jego zdolność do walki ze stresem.
  2. Normalizujące działanie: pomagają przywrócić równowagę organizmu niezależnie od rodzaju zaburzeń.
  3. Brak toksyczności: są bezpieczne dla zdrowia i nie wywołują skutków ubocznych w dawkach terapeutycznych.

Jak działają adaptogeny?

Adaptogeny wpływają na układ neuroendokrynny, immunologiczny oraz metaboliczny, pomagając organizmowi radzić sobie ze stresem na różnych poziomach. Główne mechanizmy działania adaptogenów to:

  1. Regulacja osi HPA: adaptogeny wpływają na funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA), która kontroluje reakcję organizmu na stres. Normalizują wydzielanie kortyzolu, głównego hormonu stresu, co pomaga utrzymać równowagę hormonalną.
  2. Wsparcie układu immunologicznego: adaptogeny wzmacniają odporność, zwiększając produkcję komórek odpornościowych i zmniejszając stany zapalne.
  3. Poprawa funkcji poznawczych: niektóre adaptogeny wpływają na wydzielanie neuroprzekaźników, takich jak serotonina i dopamina, poprawiając nastrój, koncentrację i zdolność uczenia się.
  4. Antyoksydacyjne działanie: adaptogeny zwalczają wolne rodniki, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym i przedwczesnym starzeniem.

Najpopularniejsze rośliny adaptogenne

Najpopularniejsze adaptogeny to:

  1. Ashwaganda (Withania somnifera) - znana również jako witania ospała, „indyjski żeń-szeń”.
  2. Żeń-szeń (Panax ginseng, Panax quinquefolius) - występuje w odmianach azjatyckiej (koreańskiej) oraz amerykańskiej.
  3. Różeniec górski (Rhodiola rosea) - znany również jako „złoty korzeń”.
  4. Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus) - określany jako „syberyjski żeń-szeń”.
  5. Schisandra (Schisandra chinensis) - cytryniec chiński, „owoc pięciu smaków”.
  6. Tulsi (Ocimum sanctum) - bazylia święta, ceniona w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej.
  7. Brahmi (Bacopa monnieri) - stosowana w ajurwedzie dla poprawy funkcji poznawczych.
  8. Maca (Lepidium meyenii) - korzeń rośliny występującej w Andach, znany jako „peruwiański żeń-szeń”.
  9. Reishi (Ganoderma lucidum) - grzyb reishi, „grzyb nieśmiertelności”.
  10. Cordyceps (Cordyceps sinensis) - grzyb pasożytniczy z tradycyjnej medycyny chińskiej.

Każdy z tych adaptogenów wykazuje specyficzne działanie i cechy, które czynią je unikalnymi, ale wszystkie łączy zdolność do zwiększania odporności organizmu na stres i poprawy ogólnej kondycji zdrowotnej.

Kilka ciekawostek o adaptogenach

Ashwaganda (Withania somnifera)

Ashwaganda, znana również jako witania ospała, to jedna z najważniejszych roślin w tradycyjnej medycynie ajurwedyjskiej. W Indiach nazywana jest także „indyjskim żeń-szeniem” ze względu na swoje wielokierunkowe działanie prozdrowotne.

Działanie:

  • Redukcja stresu: ashwaganda obniża poziom kortyzolu, co przekłada się na zmniejszenie stresu i poprawę nastroju.
  • Poprawa snu: dzięki właściwościom uspokajającym pomaga w bezsenności i poprawia jakość snu.
  • Wzmacnianie odporności: stymuluje produkcję komórek odpornościowych, chroniąc przed infekcjami.
  • Wzrost energii: zwiększa wydolność fizyczną i umysłową, co czyni ją skutecznym adaptogenem dla osób aktywnych.
  • Wpływ na funkcje poznawcze: poprawia pamięć, koncentrację i zdolności poznawcze.

Badania naukowe:

W badaniu przeprowadzonym w 2012 roku na 64 uczestnikach stwierdzono, że codzienne spożywanie ekstraktu z ashwagandy przez 60 dni zmniejszało poziom stresu i kortyzolu w porównaniu do grupy kontrolnej, co potwierdza jej właściwości adaptogenne (Chandrasekhar et al., 2012).

Żeń-szeń (Panax ginseng)

Żeń-szeń, znany również jako „korzeń życia”, jest jednym z najbardziej znanych adaptogenów na świecie. W tradycyjnej medycynie chińskiej od wieków stosowany jest jako środek wzmacniający organizm.

Działanie:

  • Poprawa wytrzymałości fizycznej: zwiększa poziom energii i wytrzymałość fizyczną, szczególnie u sportowców.
  • Wzmocnienie odporności: wspomaga układ odpornościowy, zwiększając produkcję limfocytów.
  • Redukcja stresu i zmęczenia: działa przeciwdepresyjnie i pomaga w walce z przewlekłym zmęczeniem.
  • Wsparcie funkcji poznawczych: poprawia pamięć, uwagę i koncentrację, szczególnie u osób starszych.
  • Regulacja metabolizmu: pomaga w utrzymaniu zdrowej masy ciała, poprawiając metabolizm glukozy.

Badania naukowe:

W badaniu przeprowadzonym w Korei w 2016 roku wykazano, że codzienne spożywanie żeń-szenia przez 12 tygodni poprawiało funkcje poznawcze u osób starszych z łagodnym upośledzeniem poznawczym (Heo et al., 2016).

Różeniec górski (Rhodiola rosea)

Różeniec górski, znany również jako „złoty korzeń”, to roślina pochodząca z obszarów górskich Europy i Azji, od wieków stosowana w tradycyjnej medycynie rosyjskiej i skandynawskiej.

Działanie:

  • Zwiększenie wytrzymałości fizycznej i umysłowej: różeniec górski poprawia wydolność organizmu, redukuje zmęczenie i podnosi poziom energii.
  • Wsparcie funkcji poznawczych: poprawia pamięć, koncentrację i zdolność uczenia się.
  • Redukcja stresu i lęku: zmniejsza objawy stresu, lęku i depresji poprzez wpływ na poziom serotoniny i dopaminy.
  • Działanie antyoksydacyjne: chroni komórki przed stresem oksydacyjnym, opóźniając procesy starzenia.
  • Wsparcie układu sercowo-naczyniowego: poprawia krążenie krwi i obniża poziom kortyzolu, co korzystnie wpływa na serce.

Badania naukowe:

W metaanalizie przeprowadzonej w 2011 roku stwierdzono, że różeniec górski skutecznie redukuje zmęczenie i poprawia wydolność organizmu, co czyni go skutecznym adaptogenem dla osób narażonych na stres fizyczny i umysłowy (Panossian & Wikman, 2010).

Eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus) – „syberyjski żeń-szeń”

Eleuterokok kolczasty, znany również jako „syberyjski żeń-szeń”, to krzew z rodziny araliowatych (Araliaceae), pochodzący z obszarów wschodniej Azji, głównie Syberii, Chin, Korei i Japonii. W tradycyjnej medycynie chińskiej i rosyjskiej od wieków był wykorzystywany jako środek wzmacniający, poprawiający witalność oraz zwiększający odporność na stres.

Działanie:

  • Adaptogen: Eleuterokok kolczasty zwiększa zdolność organizmu do radzenia sobie ze stresem fizycznym i psychicznym, wspomagając funkcjonowanie osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA).
  • Wzmacnianie odporności: stymuluje układ immunologiczny, zwiększając produkcję limfocytów i makrofagów.
  • Poprawa wydolności fizycznej i umysłowej: zwiększa poziom energii, wytrzymałość fizyczną i wydolność intelektualną.
  • Wsparcie funkcji poznawczych: poprawia pamięć, koncentrację i zdolność uczenia się.
  • Działanie antyoksydacyjne: neutralizuje wolne rodniki, chroniąc komórki przed stresem oksydacyjnym.

Badania naukowe:

  1. Badanie reakcji na stres fizyczny: W badaniu z 2010 roku z udziałem 50 młodych uczestników, suplementacja eleuterokokiem przez 8 tygodni poprawiła wytrzymałość fizyczną i wydolność organizmu podczas wysiłku (Szolomicki et al., 2010).

  2. Badanie wpływu na układ odpornościowy: W badaniu przeprowadzonym przez Wiegant et al. (2009), ekstrakt z eleuterokoka zwiększył odporność drożdży Saccharomyces cerevisiae na stres cieplny, sugerując działanie adaptogenne.

  3. Metaanaliza skuteczności w redukcji stresu: Panossian i Wikman (2009) stwierdzili, że eleuterokok kolczasty, podobnie jak inne adaptogeny, skutecznie redukuje zmęczenie i poprawia odporność na stres.

 

Adaptogeny stanowią niezwykłą grupę roślin i substancji naturalnych, które mogą pomóc w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia w obliczu codziennych wyzwań. Ashwaganda, żeń-szeń i różeniec górski to jedne z najpopularniejszych adaptogenów, które dzięki swoim właściwościom przeciwstresowym, wzmacniającym i poprawiającym funkcje poznawcze, mogą znacząco wpłynąć na jakość życia. Ich regularne stosowanie w odpowiednich dawkach może przynieść wymierne korzyści dla osób borykających się z chronicznym stresem, zmęczeniem i spadkiem energii.

 

Ten materiał został stworzony w celach edukacyjnych i nie powinien być traktowany jako zamiennik konsultacji lekarskiej. Treści zawarte w tym materiale opierają się na informacjach uzyskanych z ogólnie dostępnych źródeł i dotyczą substancji oraz ich potencjalnych zastosowań.

Bibliografia

  1. Chandrasekhar, K., Kapoor, J., & Anishetty, S. (2012). A prospective, randomized double-blind, placebo-controlled study of safety and efficacy of a high-concentration full-spectrum extract of Ashwagandha root in reducing stress and anxiety in adults. Indian Journal of Psychological Medicine, 34(3), 255–262.
  2. Heo, J. H., Lee, S. T., Chu, K., Oh, M. J., Park, H. J., Shim, J. Y., Kim, M., & Lee, Y. J. (2016). An open-label trial of Korean red ginseng as an adjuvant treatment for cognitive impairment in patients with Alzheimer's disease. European Journal of Neurology, 23(1), 74–80.
  3. Panossian, A., & Wikman, G. (2010). Effects of adaptogens on the central nervous system and the molecular mechanisms associated with their stress—Protective activity. Pharmaceuticals, 3(1), 188–224.
  4. Singh, N., Bhalla, M., de Jager, P., & Gilca, M. (2011). An overview on Ashwagandha: A Rasayana (rejuvenator) of Ayurveda. African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines, 8(5 Suppl), 208–213.
  5. Wiegant, F. A., Surinov, B. P., & Langelaar-Makkinje, M. (2009). Plant adaptogens increase survival of yeast against severe heat stress. Journal of Ethnopharmacology, 122(3), 497–502.
  6. Wilkman, G., & Panossian, A. (2009). Evidence-based efficacy of adaptogens in fatigue, and molecular mechanisms related to their stress-protective activity. Current Clinical Pharmacology, 4(3), 198–219.
  7. Szolomicki, S., Samochowiec, L., Jabłecka, A., & Wojcicki, J. (2010). The influence of active components of Eleutherococcus senticosus on cellular defence and physical fitness in man. Phytotherapy Research, 14(1), 30–35.
  8. Panossian, A., & Wikman, G. (2009). Evidence-based efficacy of adaptogens in fatigue, and molecular mechanisms related to their stress-protective activity. Current Clinical Pharmacology, 4(3), 198–219.
  9. Wiegant, F. A., Surinov, B. P., & Langelaar-Makkinje, M. (2009). Plant adaptogens increase survival of yeast against severe heat stress. Journal of Ethnopharmacology, 122(3), 497–502.
  10. Baranov, A. I. (1982). Medicinal Use of Eleutherococcus Extract as a Means of Preventing Infection. In: Dardymov IV, editor. New Data on Eleutherococcus: Proceedings of the 1st International Symposium on Eleutherococcus, Vladivostok, USSR, September 1980, p. 156–63.